Już niedługo będziemy czcić wielkie dla wszystkich Polaków wydarzenie, jakim jest 229 rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja, która odegrała tak ogromną rolę w historii naszej Ojczyzny.
Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja obchodzona była już w czasie zaborów przez patriotyczną część społeczeństwa polskiego. Pod koniec XIX wieku w Galicji obchody te przybierały doniosły charakter. Również w okresie międzywojennym rocznica ta była wielkim świętem państwowym. Jednak po II wojnie światowej w okresie Polski Ludowej zaprzestano obchodzenia tej uroczystości. Dopiero 28 lat temu, 6 kwietnia 1990 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przywrócił jako święto państwowe dzień 3 maja, rocznicę uchwalenia pierwszej polskiej konstytucji. Obecnie kontynuujemy tą tradycję, wpisaną i głęboko zakorzenioną w naszej historii.
Po pierwszym rozbiorze Polski dążenie do reform stawało się coraz silniejsze oraz ogarniało znaczne kręgi społeczeństwa szlacheckiego. Obóz zwany patriotycznym dążył do przeprowadzenia pewnych reform ustrojowych, zniesienia kurateli caratu, poprawy stanu obronności państwa drogą powiększenia armii. Przeciwny tym zamierzeniom obóz opozycji magnackiej był wrogi wszelkim zmianom i zamierzał nadal opierać się na protekcji rosyjskiej. Walka pomiędzy tymi stronnictwami miała się rozegrać na Sejmie, który rozpoczął obrady w 1788 roku.
Tymczasem Polacy zadali cios śmiertelny planom monarchii pruskiej i rosyjskiej, wprowadzając zapisami Majowej konstytucji – dziedziczność tronu, zniesienie liberum veto i szereg innych reform mających wzmocnić wewnętrznie państwo .
Kłótnie spowodowały, iż tekst konstytucji przygotowano w tajemnicy. Do spisku należał król Stanisław August Poniatowski, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj, Adam Czartoryski i inni. Wyznaczono datę 3 maja 1791 roku. Na sali obrad znalazło się 110 zwolenników i 72 przeciwników. W atmosferze zamachu stanu uchwalono ustawę. Król złożył przysięgę, artykuły konstytucji odczytał marszałek.
„W imię Boga w trójcy Świętej Jedynego
Ja, Stanisław August Poniatowski z woli narodu król Polski i wielki książę litewski,
Wraz z stanami skonfederowanymi, naród polski reprezentującymi,
Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania konstytucji narodowej jedynie zawisł,
Długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady,
A chcąc korzystać z pory w jakiej Europa się znajduje,
I z tej chwili, które nas samych sobie wróciła,
Wolni od hańbiącej obcej przemocy nakazów,
Ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą
Niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu,
Dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic,
Niniejszą konstytucję uchwalamy i tę za świętą, za niewzruszoną deklarujemy.”
Tak oto, u schyłku XVIII wieku, Polska zaczęła się budzić do życia. Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, a drugą na świecie nowożytną ustawą zasadniczą, a znosząc liberum veto i wolną elekcję stwarzała podstawy do wzmocnienia władzy i stworzenia nowoczesnego społeczeństwa. Niestety, entuzjazm nie trwał długo.
27 kwietnia 1792 roku przedstawiciele opozycji magnackiej podpisali w Petersburgu akt konfederacji, który ogłosili w miasteczku Targowica na Ukrainie pod fałszywą datą 14 maja. Akt ten unieważniał Konstytucję 3 Maja i całą działalność Sejmu oraz oficjalnie wzywał carycę do udzielenia zbrojnej pomocy celem przywrócenia dawnej formy rządów w Rzeczypospolitej. Po 373 dniach wolności i nadziei Rosja, której wyszły naprzeciw intrygi kilku zdradzieckich magnatów, rozpoczęła wojnę.
18 maja 1792 roku wojska rosyjskie przekroczyły granice Korony i Litwy. Pomimo stawienia im oporu pod Zieleńcami i Dubienką, nastąpił ogólny odwrót sił polskich w stronę Wisły. 24 lipca Król Stanisław August Poniatowski przystąpił do konfederacji targowickiej oraz nakazał zaprzestania działań wojennych. Konsekwencją przegranej Polaków był II rozbiór Polski w 1793 roku, a następnie III rozbiór, który w 1795 roku zlikwidował niepodległe państwo polskie na 123 lata
Jednak dzieło Konstytucji 3 Maja nie zginęło. Przeszła ona do historii jako druga w świecie, po konstytucji amerykańskiej z 1787 roku ,a pierwsza w Europie, przed konstytucją francuską z 1791 roku, demokratyczna ustawa zasadnicza z XVIII wieku. Dzięki działalności Sejmu Wielkiego Polacy odzyskali wiarę w samych siebie jako naród i szacunek dla swego politycznego dziedzictwa. Te uczucia okazały się na lata niewoli kapitałem bezcennym, rozstrzygającym o woli walki o restytucję utraconego państwa. O znaczeniu historycznym dzieła trzeciego maja stanowi bowiem nie treść konstytucji, ale sens moralno-polityczny. Konstytucja na zawsze pozostała symbolem możliwości odrodzenia moralnego narodu, symbolem próby wybicia się na niepodległość.
